Czym jest zdrowie holistyczne?
W perspektywie holistycznej (gr. holos – ‘cały’) o człowieku myśli się jako o pewnej całości, na którą składają się wymiary: biologiczny, psychiczny, społeczny oraz duchowy. Są one ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie zależne. Jest to prawdziwe również w odniesieniu do ludzkiego zdrowia, nieograniczającego się w tym podejściu do sfery biologicznej. Co zatem składa się na pełnię zdrowia?
Zdrowie fizyczne
Pierwsze, co nam przychodzi do głowy, kiedy myślimy o zdrowiu, to zdrowie fizyczne. Wiąże się ono z ciałem i może oznaczać prawidłową budowę i funkcjonowanie wszystkich jego układów, co przekłada się na brak chorób. Przejawem tego elementu zdrowia jest sprawność i wydolność fizyczna, zdolność do wykonywania codziennych czynności bez nadmiernego zmęczenia.
Zdrowie psychiczne
W ramach perspektywy holistycznej mówi się również o zdrowiu psychicznym i jego aspektach: zdrowiu umysłowym i emocjonalnym.
Zdrowie umysłowe wiąże się z kwestiami poznawczymi, takimi jak zdolność do jasnego myślenia, uczenia się i rozwoju własnego potencjału intelektualnego. Zdrowie emocjonalne to umiejętność właściwego „obchodzenia się” ze swoimi emocjami, odpowiedniego ich wyrażania, a także zdolność do radzenia sobie z trudnościami dnia codziennego, ze stresem, napięciem, lękiem i depresją.
Zdrowie społeczne
W ujęciu holistycznym zwraca się uwagę także na zdrowie społeczne. Można o nim myśleć jako o zdolności do współpracy z innymi ludźmi i do utrzymywania z nimi dobrych relacji. Osoba zdrowa społecznie to ktoś, kto jest niezależny, odpowiedzialny, kto dobrze czuje się w różnorakich rolach społecznych i z kim inni czują się dobrze.
Zdrowie duchowe
Ostatni element zdrowia holistycznego to zdrowie duchowe. Rozumie się je różnie, ale można powiedzieć, że – najogólniej – przejawia się ono jako doświadczenie wewnętrznego spokoju i zgody z samym sobą. Wiąże się również z uświadomieniem sobie zasad religijnych lub moralnych i wdrażaniem ich w życie. Niektóre z ważnych cech wyróżniających osobę zdrową duchowo to: poczucie sensu i celu życia, otwartość na przeżycia duchowe oraz wewnętrzna siła.
Pełnia zdrowia
Każdy z wymienionych wyżej elementów całościowo rozumianego zdrowia jest jednakowo ważny. Wymiary zdrowia są ze sobą ściśle powiązane, więc zmiany w jednym obszarze wpływają na pozostałe. Jeśli ktoś nie radzi sobie w relacjach międzyludzkich (zdrowie społeczne), to mogą się u niego pojawić zaburzenia psychiczne i fizyczne. Gdy ktoś utraci poczucie sensu i celu życia (zdrowie duchowe), może to odbić się na jego relacjach z innymi ludźmi i samopoczuciu psychicznym.
Ideałem, do którego dąży się w podejściu holistycznym, jest osiągnięcie równowagi pomiędzy poszczególnymi wymiarami. Taka równowaga przekłada się na życiową harmonię i pełnię zdrowia.
Biomedyczny model zdrowia
Współczesna medycyna akademicka oparta jest na biomedycznym modelu zdrowia, który – mimo niezaprzeczalnych zalet – obarczony jest też wadami. Krytycy zarzucają mu mechanistyczne traktowanie ciała i oddzielanie go od umysłu, co stoi w sprzeczności z postrzeganiem człowieka jako całości psychofizycznej.
Model biomedyczny nie tylko nie bierze pod uwagę człowieka jako całości psychofizycznej, ale nawet ludzkie ciało traktuje fragmentarycznie. Dzieli je na układy, którymi zajmują się różni specjaliści. Jeśli doda się do tego fakt, że medyczne specjalizacje stają się obecnie coraz węższe, to trudno nie dojść do wniosku, że lekarze w takich warunkach tracą z oczu pacjenta jako integralną całość, ponieważ zajmują się leczeniem poszczególnych cielesnych organów lub układów.
Model biomedyczny skupia się wyłącznie na ciele i czynnikach biologicznych, a w leczeniu chorób nie uwzględnia sytuacji życiowej pacjenta, wpływów psychologicznych, środowiskowych i społecznych.
Do minusów tego podejścia można także zaliczyć przypisywanie pacjentowi biernej i przedmiotowej roli: ma on być przede wszystkim obiektem działań lekarza, a jego własna rola w procesie leczenia jest niewielka lub żadna. Poza tym model biomedyczny koncentruje się na chorobie, a nie na utrzymaniu zdrowia, a do leczenia ma podejście „inżynieryjne”, skupione na technologii medycznej, która uważana jest za jedyną drogę do wyzdrowienia.
Medycyna holistyczna
Odpowiedzią na braki i niedomagania współczesnej medycyny akademickiej, opartej na biomedycznym modelu zdrowia, jest medycyna holistyczna. Jej podstawą jest holistyczny model zdrowia, gdzie człowieka postrzega się jako całość psychofizyczną, która jest też integralną częścią większych całości: natury i społeczeństwa.
Kondycja większej całości wpływa na kondycję tej mniejszej całości: człowieka. Inaczej mówiąc, trudno być zdrowym w chorym społeczeństwie i trudno zachować zdrowie w skażonym środowisku naturalnym. Jest to prawda, którą często się ignoruje w podejściu biomedycznym – ze szkodą dla osoby chorej.
Medycyna holistyczna podchodzi do człowieka w sposób kompleksowy i leczy jego dolegliwości i choroby, przywracając harmonię we wszystkich obszarach życia. Widzi pacjenta jako niepowtarzalną jednostkę o konkretnej sytuacji życiowej i nie patrzy na niego wyłącznie przez pryzmat jednostki chorobowej. Stara się przy tym dotrzeć do przyczyn choroby, zamiast skupiać się wyłącznie na leczeniu objawów. Przyczyn choroby somatycznej szuka też często w sferze psychicznej lub duchowej.
Pacjent traktowany jest w podejściu holistycznym podmiotowo: przypisywana jest mu aktywna rola w procesie leczenia.
Metody leczenia w medycynie holistycznej
W medycynie holistycznej stosuje się różne metody lecznicze: zarówno wzięte ze współczesnej medycyny akademickiej, jak i z medycyny naturalnej. Dobiera się je indywidualnie do pacjenta. Należy przy tym zauważyć, że medycyna holistyczna opiera się przede wszystkim na metodach, których skuteczność została udowodniona naukowo, czym różni się od medycyny niekonwencjonalnej. Ta ostatnia posługuje się praktykami o nieudowodnionej lub niepewnej skuteczności, które jednak często mają za sobą długotrwałą tradycję (np. akupunktura).
Medycyna holistyczna traktuje metody wzięte z medycyny naturalnej jako uzupełniające i pomocnicze i stosuje je wówczas, kiedy w danym obszarze życia pacjenta nie da się przywrócić równowagi za pomocą farmakoterapii lub innych środków medycyny akademickiej. Te metody to m.in.: techniki relaksacyjne (w tym medytacja i joga), masaż, ziołolecznictwo, aromatoterapia, różne formy psychoterapii.
Podejście holistyczne może okazać się skuteczne w leczeniu m.in.: stresu, zaburzeń lękowych, depresji, traumy, dolegliwości somatycznych.